LỊCH SỬ PHÁT TRIỂN HỆ THỐNG ĐỖ XE TỰ ĐỘNG

1. Giai đoạn khởi nguồn của hệ thống đỗ xe tự động

Từ đầu thế kỷ 20, các đô thị lớn bắt đầu đối mặt tình trạng thiếu bãi đỗ xe nghiêm trọng. Năm 1905, tại Paris (Pháp), kỹ sư Auguste Perret đã giới thiệu Garage Rue de Ponthieu, công trình nhiều tầng đầu tiên ứng dụng thang nâng xe hơi cơ khí – tiền thân của hệ thống đỗ xe tự động hiện nay.

Hình 1. Garage Rue de Ponthieu tại Paris – mô hình đỗ xe cơ khí đầu tiên trên thế giới

Thập niên 1920 – Thời kỳ Paternoster: Hệ thống Paternoster parking (dạng vòng quay như bánh xe Ferris) xuất hiện vào thập niên 1920, có thể đỗ 8 xe trong diện tích chỉ đủ cho 2 xe truyền thống. Doanh nghiệp Westinghouse Corporation và Nash Motor Company đã phát triển phiên bản thương mại tại Chicago (Mỹ) năm 1932–1933.

2. Giai đoạn phát triển đầu tiên tại Hoa Kỳ

Đến thập niên 1950s, Hoa Kỳ trở thành trung tâm thử nghiệm và phát triển hệ thống đỗ xe tự động.

• Bãi đỗ tự động đầu tiên (1951)

Năm 1951, tại Washington D.C, thế giới chứng kiến bãi đỗ driverless đầu tiên – hệ thống hoàn toàn tự động, không cần tài xế điều khiển. Tuy nhiên, dự án này sớm kết thúc do giá đất tăng và chi phí vận hành cao.

• Giai đoạn bùng nổ 1957

Đến 1957, Mỹ đã có tới 74 hệ thống đỗ xe tự động như Bowser, Pigeon Hole và Roto Park. Các đô thị lớn như New York, Los Angeles và Chicago trở thành trung tâm triển khai. Tuy nhiên, các vấn đề kỹ thuật cơ khí, chi phí bảo trì và thời gian chờ lấy xe lâu khiến thị trường suy giảm nhanh.

Hình 2. Công trình Pigeon Hole được xây dựng năm 1955

3. Hệ thống đỗ xe tự động phát triển tại Châu Âu và Châu Á

• Đức – Trung tâm công nghệ cơ khí đỗ xe

Công ty Wöhr (Đức) là một trong những nhà tiên phong phát triển hệ thống đỗ xe cơ khí tự động:

1962: Ra mắt Electromechanical Parking System Type 100, giúp tăng gấp đôi sức chứa xe.

1974: Chuyên biệt hoá hoàn toàn trong lĩnh vực công nghệ đỗ xe thông minh.

Parksafe 580: Trở thành hệ thống đỗ xe tự động hoàn toàn đầu tiên của Wöhr.

• Nhật Bản – Quốc gia dẫn đầu thế giới

Từ thập niên 1990, Nhật Bản vươn lên thành thị trường hệ thống đỗ xe tự động lớn nhất thế giới.

Mỗi năm, Nhật Bản sản xuất hơn 40.000 chỗ đỗ dạng Paternoster.

Đến 2012, có khoảng 1,6 triệu chỗ đỗ APS, đặc biệt trong các tòa nhà cao tầng ở Tokyo và Osaka.

Hình 3. Mô hình hệ thống đỗ xe tháp đứng tại Tokyo, Nhật Bản

4. Kỷ nguyên phục hưng và công nghệ robot đỗ xe

• Giai đoạn 1990s–2000s: Sự trở lại của Hoa Kỳ

Sau nhiều năm trầm lắng, Mỹ tái khởi động thị trường bãi đỗ xe tự động nhờ đô thị hoá và chi phí đất cao.

2002: Ra mắt bãi đỗ xe robotic đầu tiên tại Hoboken, New Jersey — mở đầu cho kỷ nguyên robot đỗ xe AGV.

Đến 2012, có hơn 25 dự án APS hoạt động, cung cấp gần 6.000 chỗ đỗ thông minh.

• Công nghệ robot và AGV parking

Các hệ thống AGV (Automated Guided Vehicle) thay thế thang nâng cố định bằng robot di chuyển linh hoạt:

Fork-type / Dolly robot: nâng và vận chuyển xe.

Skate robot: định vị dưới bánh xe, nâng và đẩy xe.

Pallet di động: đưa xe theo đường ray, tối ưu hóa lộ trình.

Hình 4. Robot AGV đưa xe vào ô đỗ tự động

5. Thế kỷ 21 – Hệ thống đỗ xe thông minh tích hợp AI và IoT

Công nghệ AI – IoT đã biến hệ thống đỗ xe tự động thành bãi đỗ xe thông minh toàn diện.

• Công nghệ tích hợp

Vision & Recognition: camera 3D nhận dạng kích thước xe.

License Plate Recognition: nhận diện biển số, giảm thời gian chờ.

Smart Management Software: phần mềm quản lý bãi xe thông minh, tối ưu lộ trình và năng suất.

Predictive Maintenance: giám sát máy móc, cảnh báo sớm sự cố.

• Kỷ lục thế giới

Lớn nhất: Al Jahra (Kuwait) – 2.314 chỗ.

Nhanh nhất: Wolfsburg (Đức) – lấy xe chỉ 1 phút 44 giây.

Lớn nhất châu Âu: Dokk1, Đan Mạch – 1.000 chỗ đỗ, 20 thang nâng.

Hình 5. Hệ thống Đỗ Xe Tự Động Lớn Nhất Thế Giới – Al Jahra Court, Kuwait

Hình 6. Hệ thống đỗ xe nhanh nhất - Wolfsburg (Đức)

Hình 7. Hệ thống đỗ xe lớn nhất châu Âu - Dokk1, Đan Mạch

6. Tương lai của hệ thống đỗ xe tự động – tích hợp Smart City

• Hướng tới mô hình đô thị thông minh

Hệ thống đỗ xe tự động đang tiến tới tích hợp vào hạ tầng Smart City, kết nối với Mobility-as-a-Service (MaaS):

- Đặt chỗ qua ứng dụng và điều hướng xe tự động.

- Kết nối với phương tiện công cộng và bãi sạc xe điện.

- Dịch vụ mở rộng: sạc tự động, rửa xe, giao nhận hàng, bảo trì dự đoán.

• Kết hợp xe tự lái và robot đỗ xe

Trong tương lai gần, xe tự lái sẽ tự đỗ vào hệ thống APS. AI sẽ tính toán vị trí đỗ tối ưu, giúp tăng hiệu suất không gian 30–40%, đồng thời giảm phát thải CO₂ trong đô thị.